Δεν είναι σήμερα δύσκολη η απάντηση στο ερώτημα, ύστερα από όσα έχουν δημοσιευθεί από τους πρωταγωνιστές, μικρούς και μεγάλους, τους ιστορικούς ερευνητές και τα όσα έχουν έλθει στη δημοσιότητα και στο προσκήνιο. Μόνο που υπάρχουν περισσότερες από μία απαντήσεις.

Θα υποστηρίξω αυτή που με έχει πείσει -και από την προσωπική μου έρευνα- και θα προσπαθήσω να την αποδείξω. Γι' αυτό και απαντώ από την αρχή:

Έγινε γιατί από τη μία ήταν η επιμονή του Τσώρτσιλ να εξασφαλίσει τα συμφέροντα της τότε βρετανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Μεσόγειο και από την άλλη γιατί ήταν οι δισταγμοί και η ταλάντευση της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ -και κατά πρώτο λόγο των Γ. Σιάντου και Γ. Ιωαννίδη- μεταξύ των επιδιώξεων, στόχων και υποσχέσεων του ΕΑΜ για μια μεταπολεμική Ελλάδα με δημοκρατία και σοσιαλισμό (Λαοκρατία ειπώθηκε) με δημοκρατικές διαδικασίες και με την εγγύηση του ΕΛΑΣ και του διεθνιστικού καθήκοντός της απέναντι στη Μεγάλη Σοβιετική Πατρίδα, η οποία θα έπρεπε να μην εμπλακεί με τους τωρινούς δυτικούς συμμάχους της σε υπαρξιακά προβλήματα σαν κράτος μετά τη συντριβή του ναζισμού, ώστε να παραμείνει η κοιτίδα και η ελπίδα του κομμουνισμού για όλους τους λαούς.

Δισταγμοί και ταλάντευση που παρέσυραν σ' έναν βαθμό και την υπόλοιπη, μη κομμουνιστική ηγεσία του ΕΑΜ, στην οποία έδωσαν ευκαιρία για διέξοδο και προς τις δικές της πολιτικές. Και ότι τελικά επικράτησε η προσήλωση στο διεθνιστικό καθήκον της ηγεσίας του ΚΚΕ, ώστε να περιοριστεί το μεγάλο ΕΑΜικό κίνημα για να εξασφαλιστεί το 90% της αγγλικής επιρροής στη χώρα μας που απέρρεε από την άτυπη και προσυμφωνημένη (αφηρημένα γνωστή και στην ηγεσία μας από νωρίς), αλλά και πανίσχυρη, «συμφωνία κυρίων» της Μόσχας μεταξύ Τσώρτσιλ και Στάλιν, με τις ευλογίες και του Ρούζβελτ.

Ταυτόχρονα, όμως, συντελούσης και της απειρίας της στις ίντριγκες και τα πολιτικά παιχνίδια, έγινε και με την παρακεκινδυνευμένη ελπίδα μήπως και τα καταφέρουμε μόνοι μας, παρά τις συμφωνίες των μεγάλων, ή μήπως επιτύχουμε καλύτερους όρους ύπαρξης της αριστεράς στη μεταπελευθερωτική Ελλάδα. Με αποτέλεσμα, όμως, ύστερα από μια αναπόφευκτη και οδυνηρή ήττα, να οδηγηθούμε αναγκαστικά στην κατάπτυστη συμφωνία της Βάρκιζας με τον αφοπλισμό μας και την επάνοδο και το στέριωμα πια στην εξουσία της δωσίλογης και αδρανοποιημένης στην Κατοχή δεξιάς, ακόμη και με τη φυσική εξόντωσή μας. Και να γιατί:

Ας παρακολουθήσουμε τα σημαντικότερα γεγονότα που επηρέασαν τις εξελίξεις και τις πρακτικές, με τη χρονολογική τους αλληλουχία, σε χοντρές γραμμές, αφού σημειώσω προηγουμένως πώς όσα αναφέρονται παρακάτω προκύπτουν από απομνημονεύματα σημαντικών προσώπων (Τσώρτσιλ, Ήντεν, Π. Κανελλόπουλου, Γ. Παπανδρέου, Κόρντελ Χαλ, Λήπερ, Μακ Μίλαν κ.ά.), αρχεία και ιστοριογραφήματα των τότε πρωταγωνιστών και άλλων αξιόλογων ερευνητών και ιστορικών (Ε. Μάγιερς, Σ. Γρηγοριάδη, Σ. Σαράφη, Η. Τσιριμώκου, Κ. Πυρομάγλου κ.ά.).

- Μάης 1943. Αυτοδιάλυση της Γ' Διεθνούς για τη διευκόλυνση των σχέσεων της ΕΣΣΔ με τους δυτικούς συμμάχους της. Όλα τα κομμουνιστικά κόμματα, όπως και το ΚΚΕ, καθορίζουν πια την πολιτική και την τακτική τους απέναντι στα τρέχοντα προβλήματα και γεγονότα χωρίς την καθοδήγηση και τις οδηγίες ενός κεντρικού οργάνου, αλλά με βάση τις προηγούμενες οδηγίες, την κοσμοθεωρία του μαρξισμού - λενινισμού και την εμπειρία τους.

- Μάης 1943. Έχει πια εδραιωθεί για τα καλά το αντάρτικο και ο αρχηγός της αγγλικής αποστολής στα βουνά μας (Έντυ Μάγιερς) ζητά να υπογραφεί συμφωνητικό για την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στους κατά τόπους Άγγλους συνδέσμους, ενώ μέχρι τότε ο ΕΛΑΣ υπαγόταν στο Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής σαν ένας ανεξάρτητος συμμαχικός στρατός. Είναι το πρώτο δείγμα των προθέσεων της αγγλικής πολιτικής. Η ηγεσία του ΕΑΜ, πολύ ορθά, το αποποιείται.

- 10 Μαρτίου 1944. Η απελευθέρωση διαφαίνεται κοντινή και η ηγεσία μας δρομολογεί το στέριωμα της υπάρχουσας ήδη λαϊκής εξουσίας στην ελεύθερη Ελλάδα και τις πολιτικές εξελίξεις μέχρι την απελευθέρωση -και κατά την απελευθέρωση- με την ίδρυση της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), δηλαδή της Κυβέρνησης των Βουνών, όπως συνηθίζεται να λέγεται, και τις εκλογές για ένα Εθνικό Συμβούλιο, για μια Βουλή δηλαδή.

- Τέλη Μαρτίου - Αρχές Απριλίου 1944. Γίνονται τα γνωστά επεισόδια στον ελληνικό στρατό της Μ. Ανατολής (το λεγόμενο Κίνημα της Μ. Ανατολής) όταν οι δημοκρατικοί αξιωματικοί και οπλίτες όλων των όπλων ζητούν από την πολιτική ηγεσία του εξωτερικού την εθνική ενότητα με την πλαισίωση και τη στήριξη της ΠΕΕΑ. Είχαν δραματική κατάληξη με τη διάλυση των δυο ταξιαρχιών του, με 20 περίπου θανατικές καταδίκες (χωρίς, όμως, τελικά να γίνουν οι εκτελέσεις) και τον εγκλωβισμό σε στρατόπεδα όλων των δημοκρατικών αξιωματικών, οπλιτών και ναυτών, για να δημιουργηθεί τώρα η μία και μόνη πραιτωριανή (βασιλική) Ορεινή Ταξιαρχία.

- 17 Απριλίου 1944. Διαλύεται από τον ΕΛΑΣ (για τρίτη και τελευταία φορά) το συντηρούμενο από τους Άγγλους αντάρτικο της ΕΚΚΑ στη Ρούμελη. Δολοφονείται, όμως, ανεξήγητα από τον ΕΛΑΣ ο αιχμάλωτος αρχηγός του, συνταγματάρχης Δημ. Ψαρρός.

- Απρίλιος 1944. Διενεργούνται σε όλη τη χώρα (ελεύθερη και κατεχόμενη) εκλογές για την ανάδειξη συμβούλων στο Εθνικό Συμβούλιο. Στις εκλογές παίρνουν μέρος 1.800.000 πολίτες (ενώ στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 1936 είχαν πάρει μέρος 1.000.000 περίπου). Για πρώτη φορά ψηφίζουν και οι γυναίκες.

Με την ίδρυση της ΠΕΕΑ και τις εκλογές για το Εθνικό Συμβούλιο ενισχύεται η πεποίθηση στον Τσώρτσιλ ότι το ΕΑΜ επιδιώκει να δημιουργήσει τη βάση της δικής του εξουσίας στην ελεύθερη και κατεχόμενη χώρα και την υποδομή της για τη μεταπελευθερωτική Ελλάδα και ότι στην προσπάθειά του αυτή θα ενισχυθεί από τον σοβιετικό στρατό, που εκ των πραγμάτων και την πορεία του πολέμου θα προελάσει προς τα Βαλκάνια. Μια τέτοια εξέλιξη πρέπει με κάθε τρόπο να εμποδιστεί για τον πρωθυπουργό της Αγγλίας.

- Απρίλης 1944. Πρωτοβουλιακές ενέργειες της Αγγλίας για σύγκληση συνεδρίου στη Μ. Ανατολή μεταξύ αντιπροσώπων του Βουνού, της κυβέρνησης του εξωτερικού και όλου του άλλου πολιτικού κόσμου, για μια κυβέρνηση με επίπλαστο κάλυμμα την εθνική ενότητα, αλλά υποχείρια στα αγγλικά συμφέροντα (όπως αποδείχτηκε απ' ό,τι συνέβη κατά τη διάσκεψη στον Λίβανο που επακολούθησε).

Γίνεται πρόσκληση αντιπροσώπων του Βουνού στο Κάιρο. Αντιπρόσωποι δικοί μας ορίζονται και ξεκινούν για Κάιρο οι Μ. Πορφυρογένης και Δ. Στρατής για το ΕΑΜ, Π. Ρούσσος για το ΚΚΕ και Α. Σβώλος, Α. Αγγελόπουλος και Ν. Ασκούτσης για την ΠΕΕΑ, με τεχνικό σύμβουλο τον αρχηγό του ΕΛΑΣ Σ. Σαράφη. Οι εντολές που έχουν για το τι θα αξιώσουν ανυποχώρητα είναι σαφείς: Τα μισά υπουργεία (με το Εσωτερικών και το υφυπουργείο Στρατιωτικών), αντιπρόεδρος ο Α. Σβώλος. Να έλθει κλιμάκιο της κυβέρνησης στα Βουνά μας. Ενιαίος στρατός με αρχιστράτηγο κοινής εμπιστοσύνης και διορισμός αντιβασιλέα. Και ότι τα αξιούμενα αποτελούν, με βάση τους τωρινούς συσχετισμούς, τη μέγιστη παραχώρηση στους άλλους.

Οι κομμουνιστές Πορφυρογένης και Ρούσος, όμως, έχουν επιπλέον την εντολή να έλθουν σε επαφή με τη σοβιετική πρεσβεία στο Κάιρο και να πάρουν την επίσημη άποψη της σοβιετικής κυβέρνησης για την πολιτική και τακτική του ΚΚΕ και γενικά για τα ελληνικά πράγματα.

Τις ίδιες μέρες οι Άγγλοι εξαναγκάζουν σε παραίτηση τον πρωθυπουργό της κυβέρνησης του Εξωτερικού Σοφ. Βενιζέλο και αναθέτουν την πρωθυπουργία (από 26.4.44) στον πρόθυμο να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά τους Γ. Παπανδρέου, που τον φέρνουν ειδικά από την Ελλάδα, γιατί είχε δώσει δείγματα για τον αντικομμουνισμό του και τις ιδέες του για ταύτιση των συμφερόντων της Ελλάδας με τα συμφέροντα της Αγγλίας.

- 4 Μάη 1944. Επιστολή Τσώρτσιλ προς Ήντεν: «Προφανώς πάμε για αναμέτρηση με τους Ρώσους λόγω των κομμουνιστικών συνωμοσιών τους στην Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα...». (Δεν έφθασε βέβαια μέχρι τον πόλεμο, αλλά έφθασε μέχρι το Σιδηρούν Παραπέτασμα, τον Ψυχρό Πόλεμο και τις περιφερειακές πολεμικές συγκρούσεις).

- 5 Μάη 1944. Επιστολή Τσώρτσιλ προς Ήντεν εν όψει της σύγκλησης της διάσκεψης για τη (δήθεν) εθνική ενότητα: «Πρέπει να επιτύχουμε ρήξη με το ΕΑΜ πριν αυτό συνδεθεί πολύ με τους Σοβιετικούς... Το Φόρεϊν Όφις πρέπει να καταστρώσει την πιο ισχυρή επίθεση κατά του ΕΑΜ, έτσι που να είναι δυνατόν να καταγγελθεί ανοιχτά. Δεν πρέπει να του δοθεί καμιά βοήθεια, όπλα ή εφόδια οποιουδήποτε είδους. Όλη η βοήθειά μας πρέπει να δοθεί στον Ζέρβα και να αυξηθεί. Είναι τα πιο βρωμερά κτήνη...».

Από τις δύο προηγούμενες επιστολές ομολογείται σε διπλωματική, αλλά και ωμή γλώσσα, ότι ο Τσώρτσιλ θεωρεί την ίδρυση της ΠΕΕΑ και του Εθνικού Συμβουλίου σοβιετική συνωμοσία και δίνει οδηγίες όχι μόνο για το τι πρέπει να επιδιωχθεί στο κυοφορούμενο Συνέδριο του Λιβάνου, αλλά και για μια αποφασισμένη ρήξη, ακόμη και ένοπλη, με ένα αποδυναμωμένο οπλικά ΕΑΜ.

Οι αντιπρόσωποί μας, στο μεταξύ, από τη στιγμή που έφτασαν στη Μ. Ανατολή, αντιμετωπίζουν μια βαριά ατμόσφαιρα και βρίσκονται από τους Άγγλους σε στενή παρακολούθηση, σε περιορισμό και σε απομόνωση.

- 14 Μάη 1944. Τηλεγράφημα αντιπροσώπων μας από Βηρυτό προς Τσώρτσιλ, με το οποίο υποστηρίζουν πως η εξέγερση στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις Μ. Ανατολής προήλθε από τη «δράση αφρόνων προσώπων, που, αν και πηγάζει από την επιθυμία της εθνικής ενότητος, οδήγησε σε αποδοκιμαστέα και καταστροφικά αποτελέσματα, που πρέπει να καταδικαστούν από όλους». Ήταν αποτέλεσμα της αποκλειστικής πρωτοβουλίας τους για να αμβλύνουν τη βαριά ατμόσφαιρα, όπως δικαιολογήθηκαν αργότερα. Ήταν όμως και η απαρχή της ενδοτικής στάσης τους στο Συνέδριο.

- 17 Μάη 1944. Ξεκινά (και συνεχίζεται μέχρι 27 Μάη) στο χωριό Κορυσχάδες της Ευρυτανίας το Εθνικό Συμβούλιο, με 206 συμβούλους, από τους οποίους 22 είναι βουλευτές των παλαιών αστικών κομμάτων της τελευταίας Βουλής του 1936, οι οποίοι προσέρχονται εθελοντικά ύστερα από ειδική πρόσκληση της ΠΕΕΑ και αποκτούν αυτοδικαίως την ιδιότητα του εθνοσυμβούλου.

Το Συμβούλιο έχει νομοθετική αρμοδιότητα (τα ψηφίσματα). Ψηφίζονται διατάξεις που ισχύουν τόσο για την ελεύθερη Ελλάδα όσο και για την κατεχόμενη και εγκαθιδρύονται η Λαϊκή Αυτοδιοίκηση και η Λαϊκή Δικαιοσύνη. Επίσης ψηφίζονται διατάξεις για την Παιδεία, τη Δασονομία, τις περιουσιακές σχέσεις και όποια άλλη διάταξη απαιτείται για τη λειτουργία ενός Λαϊκού Κράτους. Με τελευταίο ψήφισμα τη διακήρυξη για τη συνέχιση του αγώνα για τη Λευτεριά και τη Λαοκρατία.

Τα ψηφίσματα, αλλά και οι αποφάσεις των Γραμματέων (υπουργών) της ΠΕΕΑ, δημοσιεύονται στο Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων της ΠΕΕΑ, δηλαδή σε ένα είδος Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, και αποκτούν ισχύ νόμου για τις ΕΑΜοκρατούμενες περιοχές, δηλαδή για το σύνολο σχεδόν της χώρας.

Όλα αυτά ενισχύουν περισσότερο τις ανησυχίες του Τσώρτσιλ.

- 17 Μάη 1944: Ξεκινά (και συνεχίζεται μέχρι 20 Μάη) η διάσκεψη του Λιβάνου για τη δημιουργία της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, μέσα σε εξαιρετικά δυσμενές κλίμα και επιθετική ατμόσφαιρα για τους αντιπροσώπους μας, οι οποίοι, ύστερα από μια πρωτοφανή συκοφαντική επίθεση του Γ. Παπανδρέου και όλων των άλλων (με άξονα κυρίως τη δολοφονία του Ψαρρού), παραβαίνουν τις εντολές και οδηγίες που είχαν και αποδέχονται ακόμη και πράγματα πέραν αυτών:

Αποδέχονται τον Γ. Παπανδρέου ως πρωθυπουργό. Μόνο το 25% των υπουργείων (χωρίς το Εσωτερικών και Στρατιωτικών, αλλά τα παραγωγικά Οικονομικών, Γεωργίας, Εθνικής Οικονομίας, Συγκοινωνιών και Εργασίας, τα οποία μέχρι την απελευθέρωση ήταν αναπόφευκτο να είναι διακοσμητικά). Τη μη αποστολή κλιμακίου της στα Βουνά μας. Τη θέση του ΕΛΑΣ υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης. Τη συγκρότηση εθνικού στρατού με πλήρη πρωτοβουλία της κυβέρνησης και του βρετανικού στρατηγείου Μ. Ανατολής. Την ύπαρξη τρομοκρατίας στην ελληνική ύπαιθρο, που υπονοεί τη δήθεν δική μας και την έλλειψη πολιτικών ελευθεριών και τάξης.

Αποδέχονται την επιβολή σκληρών κυρώσεων στους προδότες, αλλά και στους υπεύθυνους του κινήματος της Μ. Ανατολής και τον χαρακτηρισμό του ως εγκλήματος κατά της πατρίδας χωρίς κάποια αναφορά στα Τάγματα Ασφαλείας και την καταδίκη τους, αλλά ακόμη εμμέσως και τη μη αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, η οποία τσουβαλιάστηκε μέσα στον όρο αντιπρόσωποι του Βουνού.

Η βαριά ατμόσφαιρα και τα λεχθέντα σε βάρος μας στον Λίβανο αναγγέλλονται από τους αντιπροσώπους στην ΠΕΕΑ και στο Εθνικό Συμβούλιο και ξεσηκώνεται οργή και θύελλα. Εκδίδεται στις 19 Μαΐου (προ της υπογραφής του Συμφώνου) ψήφισμα καταγγελίας και αποδοκιμασίας του Γ. Παπανδρέου ως διασπαστή της εθνικής ενότητας και αποφασίζεται αυθημερόν η αποστολή κοινού τηλεγραφήματος του ΕΑΜ, της ΠΕΕΑ και του ΚΚΕ για εμμονή στις αρχικές αξιώσεις μας. Το τηλεγράφημα, όμως, δεν φτάνει στα χέρια της αντιπροσωπείας μας γιατί το κατακρατούν οι Άγγλοι. Της το επιδίδουν στις 2 Ιουλίου, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας.

Μετά την αναγγελία υπογραφής της Συμφωνίας φτάνει από τα βουνά στην αντιπροσωπεία μας στο Κάιρο άλλο τηλεγράφημα που της ζητούσε εξηγήσεις για τις υποχωρήσεις που έγιναν, παρά τις εντολές που είχαν, το οποίο ο Α. Σβώλος, ως αρχηγός της αντιπροσωπείας μας, το θεωρεί αποδοκιμασία της και απειλεί με παραίτηση.

Μέχρις εδώ, στις αντιδράσεις της ηγεσίας μας, πάμε καλά, αν και το πιο σωστό θα ήταν για την επιδιωκόμενη Εθνική Ενότητα να κληθούν οι έξω να πλαισιώσουν την ΠΕΕΑ. Εδώ που υπήρχε πεδίο άσκησης κυβερνητικής εξουσίας και πολυάριθμος αξιόμαχος στρατός με άξια στελέχη, που είχε δώσει άπειρα δείγματα της αποτελεσματικότητάς του (αναγνωρισμένης και από το Συμμαχικό Αρχηγείο Μ. Ανατολής) για τη συνέχιση της προσπάθειας απελευθέρωσης της χώρας.

- 18 Μάη 1944. Τηλεγράφημα Ήντεν προς Άγγλο πρεσβευτή στη Μόσχα: «Ο εδώ (σημ.: Λονδίνο) σοβιετικός πρεσβευτής ζήτησε να με δει σήμερα και μου υπενθύμισε ότι του είχα μιλήσει στην τελευταία συνάντησή μας (σημ.: είχε γίνει 5.5.44, όταν είχε δρομολογηθεί από τους Άγγλους η επίπλαστη εθνική ενότητα) για τη δυνατότητα μιας συμφωνίας μας, με την οποία οι ρουμανικές υποθέσεις θα υπάγονται κυρίως στην αρμοδιότητα της σοβιετικής κυβέρνησης, ενώ οι ελληνικές θα ήταν κυρίως στη δική μας αρμοδιότητα, και μου ανακοίνωσε ότι η σοβιετική κυβέρνηση συμφωνούσε με αυτή την πρόταση...

Έτσι φαίνεται αρκετά φυσικό ότι η Σοβιετική Ρωσία θα πρέπει να έχει το προβάδισμα στη Ρουμανία και εμείς στην Ελλάδα, και ότι ο ένας θα υποστηρίζει τον άλλον. Ο πρεσβευτής (σημ.: της ΕΣΣΔ) συμφώνησε».

Είναι προφανές ότι το αντικείμενο της συζήτησής τους ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Άγγλου υπουργού Εξωτερικών και ότι ο Σοβιετικός πρεσβευτής ενημέρωσε σχετικά την κυβέρνησή του, πήρε τη συναίνεσή της και την ανακοίνωσε στον Ήντεν.

Αρχίζουν δηλαδή να μπαίνουν οι βάσεις για τον καταμερισμό των επιρροών στα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη μεταξύ Αγγλίας και ΕΣΣΔ, που αργότερα θα καταλήξουν στη Συμφωνία της Μόσχας.



- 26 Ιουλίου 1944. Έρχεται στην έδρα της ΠΕΕΑ από τη Γιουγκοσλαβία η σοβιετική αποστολή υπό τους συνταγματάρχες Γκρ. Ποπώφ και το πολιτικό στέλεχος Νικ. Τσερνίτσεφ, ειδικό στα ελληνικά πράγματα. Δεν έχει σημασία αν είναι αυτοτελής σοβιετική αποστολή -όπως πολλές φορές αναφέρεται- ή είναι κλιμάκιο της σοβιετικής αποστολής στον Τίτο.

Πάντως είναι ανεξάρτητη αποστολή, δεν έχει καμιά σχέση με τη αποστολή του Συμμαχικού Στρατηγείου Μ. Ανατολής στην Ελλάδα, η οποία μάλιστα δεν έχει καν ενημερωθεί σχετικά (έχει μάλιστα για ασυρματιστή τον Έλληνα Νίκο Βαβούδη, Σοβιετικό πολίτη και μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ, τον γνωστό από τη μετεμφυλιοπολεμική υπόθεση των ασυρμάτων του ΚΚΕ).

Είναι μια κίνηση που υποδηλώνει την ανησυχία του Στάλιν για τις διαγραφόμενες υπέρ του ΕΑΜ εξελίξεις στην Ελλάδα με την ίδρυση της ΠΕΕΑ και του Εθνικού Συμβουλίου, που έρχονται σε αντίθεση με τις βάσεις τις συμφωνίας που τέθηκαν στο Λονδίνο μεταξύ Ήντεν και Σοβιετικού πρεσβευτή.

Ο ερχομός της στην Ελλάδα λίγους μήνες πριν από την απελευθέρωσή της επιβεβαιώνει την ανησυχία του Στάλιν. Διότι, αν ήθελε να βοηθήσει με οποιοδήποτε τρόπο το ΕΑΜικό αντάρτικο στον αγώνα του κατά των κοινών εχθρών (Γερμανών, Ιταλών, Βουλγάρων) και τη στερέωση της εξουσίας του σε μια απελευθερωμένη Ελλάδα, θα έπρεπε να το είχε κάνει από πολύ πιο νωρίς, όπως είχε κάνει με τη Γιουγκοσλαβία. Εδώ, σ' εμάς, ούτε ένα τουφέκι, ούτε μια σφαίρα δεν έφερε η άφιξη της σοβιετικής αποστολής.

Απλώς έπρεπε τώρα ο Στάλιν να βάλει το νερό στο αυλάκι που είχε αρχίσει να δημιουργείται στο Λονδίνο, ώστε να μην του δημιουργήσει η Ελλάδα προβλήματα στις τρέχουσες, αλλά και στις μεταπολεμικές σχέσεις του με τους συμμάχους, πριν προλάβει να ανορθωθεί η χώρα του από τις τρομερές καταστροφές που είχε υποστεί και υφίστατο από τον πόλεμο. Προβλήματα που μπορούσαν να ήταν και υπαρξιακά σε περίπτωση πολέμου εναντίον της από τους τέως συμμάχους της (βλ. ανωτ. 4.5.44).

Μέχρι και σήμερα κανένας από τα υπεύθυνα στελέχη του ΚΚΕ, του ΕΑΜ ή του ΕΛΑΣ δεν έχει αναφερθεί σε κάτι σχετικό για επέμβαση ή έστω για παροχή συμβουλών των Σοβιετικών απεσταλμένων στα τοτινά πολιτικά προβλήματα της ηγεσίας του ΚΚΕ ή του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Επικρατεί στο σημείο αυτό σιωπή τάφου. Αλλά ούτε ότι οι Σοβιετικοί έκαναν κάτι ή ότι συμμετείχαν σε κάτι, έστω προς όφελος της ελληνικής Αντίστασης.

Γιατί ήλθαν, λοιπόν; Δεν μένει άλλο από το να υποθέσουμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι ήλθαν για να μεταστραφεί και να υποχωρήσει η μέχρι τότε πολιτική και τακτική της ηγεσίας μας, ώστε από τότε και πέρα να μπει στο κανάλι των συμφωνιών Ήντεν και Ρώσου πρεσβευτή στο Λονδίνο. Και είναι ομολογημένη από τον Ι. Ιωαννίδη μια μυστική νυχτερινή επίσκεψή του στον Τσερνίτσεφ, στον συνοικισμό Βλάση, στα Πετρίλια, όπου τον φιλοξενούσαν, για να πληροφορηθεί τη γνώμη της σοβιετικής κυβέρνησης. Φαίνεται, όμως, ότι η ενημέρωσή του ήταν ελλιπής και ανεύθυνη.

Και από τον Θ. Χατζή, επίσης, ο οποίος έχει γράψει ότι, ενώ συνεδρίαζε στις 2.8.44 στα Πετρίλια η Κ.Ε. του ΚΚΕ (με κύριο θέμα την αποφασισθείσα από 29.7.44 από Γ. Σιάντο και Γ. Ιωαννίδη αποστολή υπουργών σε κυβέρνηση χωρίς τον Γ. Παπανδρέου), μπαίνει μέσα η γυναίκα του Ιωαννίδη, η Δόμνα, κάτι ψιθυρίζει στο αυτί του Ζεύγου και σε λίγο ο Σιάντος διακόπτει τη συνεδρίαση και πάει να συναντήσει τρία άτομα της σοβιετικής αποστολής. Επανήλθε ύστερα από δύο ώρες και συνεχίστηκε η συνεδρίαση ισχυριζόμενος ότι η συνάντησή του ήταν άσχετη με τα υπό συζήτηση θέματα!

Τι άλλο, λοιπόν, μπορεί να σημαίνει η από εδώ και πέρα μεταστροφή και πλήρης υποχωρητικότητα στην πολιτική της ηγεσίας μας; Τι άλλο από γνωστοποίηση από τη σοβιετική αποστολή της θεμελιωμένης ήδη πολιτικής των σφαιρών επιρροής στα Βαλκάνια μεταξύ βρετανικής και σοβιετικής ηγεσίας και μεταφορά των εντολών του Στάλιν για την τήρησή της από την ηγεσία του ΚΚΕ σε κάποια από τις παραπάνω ή και άλλες -που δεν ήλθαν στο φως, ανεπίσημες ή και μυστικές- συναντήσεις του Γ. Σιάντου ή του Γ. Ιωαννίδη ή και των δύο μαζί με τους Σοβιετικούς απεσταλμένους;

Ο ερχομός της είναι πάντως το κομβικό σημείο των εξελίξεων. Όπως και το επόμενο γεγονός, των ίδιων περίπου ημερών.

- Τέλη Ιουλίου 1944. Έχει ήδη επιστρέψει η αντιπροσωπεία μας από το Κάιρο (με υπογεγραμμένη τη Συμφωνία του Λιβάνου), αλλά χωρίς τον Π. Ρούσσο, ο οποίος έμεινε πίσω περιμένοντας κάποια απάντηση από τον Σοβιετικό πρέσβη στο Κάιρο, όπως δείχνει έκθεσή του που φθάνει τις ημέρες αυτές στην ηγεσία του ΚΚΕ.

Τους γνωρίζει ότι δεν κατόρθωσαν (με τον Μ. Πορφυρογένη) να έλθουν σε επαφή με τον πρεσβευτή της ΕΣΣΔ στο Κάιρο για την άποψη της σοβιετικής κυβέρνησης πάνω στα ελληνικά ζητήματα και γι' αυτό ζήτησαν την άποψη του πρώτου συμβούλου της πρεσβείας, ο οποίος, έναν μήνα μετά τη λήξη της Διάσκεψης του Λιβάνου (και μία εβδομάδα μετά την αναχώρηση και του Πορφυρογένη) τον κάλεσε για να του πει ότι η σοβιετική κυβέρνηση δεν απάντησε επί του θέματος και να του διαβιβάσει την προσωπική γνώμη του πρεσβευτή, η οποία είναι η εξής: Ότι η Συμφωνία του Λιβάνου ανταποκρίνεται προς τη σημερινή κατάσταση των πραγμάτων, ότι η στάση της αντιπροσωπείας μας ήταν η σωστή και ότι πρέπει να μπούμε στην κυβέρνηση.

Είναι φανερό ότι δεν βάρυναν στις αποφάσεις της ηγεσίας μας μόνον οι έγκαιρες συμβουλές των Ποπώφ και Τσερνίτσεφ (ενός στρατιωτικού και ενός διπλωματικού υπαλλήλου) για την εγκατάλειψη των αρχικών στόχων και αξιώσεών μας, αλλά και η -κατόπιν εορτής- επίσημη άποψη της σοβιετικής κυβέρνησης, όπως εκφράστηκε με τη δήθεν προσωπική γνώμη του πρεσβευτή.

Και όλα αυτά γιατί ο Στάλιν δίσταζε να διαβιβάσει εγκαίρως και επίσημα την άποψή του, αλλά μας την περνά ως γνώμη του πρεσβευτή του και μάλιστα όχι από τα χείλη του, αλλά από τα χείλη του πρώτου συμβούλου της πρεσβείας. Γιατί πώς αλλιώς θα μπορούσε να πει στους αγωνιζόμενους Έλληνες κομμουνιστές, με ένα από τα δυναμικότερα αντιστασιακά κινήματα και τις τόσες θυσίες σε ανθρώπινες ζωές και καταστροφές στη χώρα τους, ότι πρέπει -κατά το κοινώς λεγόμενο- να «πουλήσουν» αυτόν τον αγώνα τους.

Πάντως, το μήνυμα για την ηγεσία του ΚΚΕ ήταν σαφέστατο: οι Μεγάλοι είχαν ρίξει στο καλάθι των αχρήστων το “δόγμα της αυτοδιάθεσης”, για το οποίο οι λαοί έχυναν στον πόλεμο το αίμα τους, και επιπλέον ότι έπρεπε να υποκύψουν, ως έντιμοι διεθνιστές, στο δόγμα των ζωνών επιρροής για τη σωτηρία της σοβιετικής πατρίδας, περιμένοντας μιαν άλλη ευκαιρία, που δεν θα ήταν μακριά, όπως έδειχνε η δυναμική του κινήματος στην Ελλάδα.

- 2 Αυγούστου 1944. Φτάνει στο Κάιρο το από 29 Ιουλίου 1944 κοινό τηλεγράφημα από ΕΑΜ, ΠΕΕΑ και ΚΚΕ με το εξής περιεχόμενο: «Είμαστε υποχρεωμένοι να τονίσουμε ότι η πραγματοποίηση της ενότητας υπό έναν τέτοιον πρωθυπουργό είναι αδύνατη. Κόμματα και οργανώσεις του αγωνιζομένου έθνους, στην προσπάθειά τους να βρουν μια λύση και με έμμονη επιθυμία να αποφύγουν μια σύγκρουση (σημ.: προφανώς εννοούν το ναυάγιο της εθνικής ενότητας και όχι μια ένοπλη σύγκρουση), αποφάσισαν τα εξής: Είναι έτοιμες να εφαρμόσουν τη Συμφωνία του Λιβάνου, συμμετέχοντας σε κυβέρνηση εθνικού συνασπισμού υπό έναν άλλον πρωθυπουργό, με τη βεβαιότητα ότι χάρη στη συνεργασία μέσα στην κυβέρνηση θα δημιουργηθεί ατμόσφαιρα αμοιβαίας κατανοήσεως και θα λυθεί κάθε πρόβλημα έτσι ώστε να εκπληρωθούν οι παραπάνω όροι των διαπραγματεύσεων».

Πλήρης ανατροπή, δηλαδή, της μέχρι τότε αδιάλλακτης πολιτικής και τακτικής. Μέσα σε τρεις ημέρες από τον ερχομό των Σοβιετικών και του τηλεγραφήματος του Π. Ρούσου δηλώνουν ότι είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν αμέσως τη συμφωνία συμμετέχοντες στην κυβέρνηση, υπό τον όρο της αντικατάστασης του υβριστικού, εριστικού και συκοφάντη Γ. Παπανδρέου. Το τελευταίο δεν είναι παρά μια πρόφαση της κωλοτούμπας τους, όπως έδειξε η συνέχεια.

Την ίδια μέρα (2.8.44) ο Γ. Παπανδρέου... χάριν της εθνικής ενότητας θέτει στη διάθεση του Υπουργικού Συμβουλίου την παραίτησή του, εκείνο, όμως, για την αποφυγή κυβερνητικής κρίσης, εκφράζει την εμπιστοσύνη του προς αυτόν και αναλαμβάνει (ο Παπανδρέου) την υποχρέωση να καλέσει την ΠΕΕΑ κ.λπ. να στείλουν τους υπουργούς τους για την κυβέρνηση, δηλώνοντας ταυτόχρονα πως είναι έτοιμος να παραιτηθεί αφού αυτός θεωρείται εμπόδιο της εθνικής ενότητας.

Καραδοκεί, όμως, ο Τσώρτσιλ, ο οποίος φοβάται ότι δεν θα βρεθεί άλλο πιο πειθήνιο όργανό του από τον Παπανδρέου και στις 6 Αυγούστου παραγγέλνει με σημείωμά του στον Ήντεν: «Θα πρέπει να πούμε στον Παπανδρέου ότι οφείλει να παραμείνει πρωθυπουργός... Δεν μπορούμε να φέρνουμε έναν άνδρα στην εξουσία και μετά να τον αφήνουμε να ριχτεί στους λύκους με τα πρώτα ουρλιάσματα των αθλίων Ελλήνων ληστών... Ή υποστηρίζουμε τον Παπανδρέου χρησιμοποιώντας στην ανάγκη και βία, όπως έχουμε συμφωνήσει, ή παύουμε να ενδιαφερόμαστε εντελώς για την Ελλάδα».

Τα νέα φτάνουν στο Κάιρο, όπου αναστατώνονται. Μέλη της κυβέρνησης (Σ. Βενιζέλος κ.ά.) αναγγέλλουν στην ΠΕΕΑ την αξίωση του Τσώρτσιλ και κάνουν έκκληση να μην επιμείνουν στην παραίτηση του Παπανδρέου και να στείλουν τους υπουργούς τους.

- 15 Αυγούστου 1944. Νέα κωλοτούμπα της ηγεσίας μας: με τηλεγράφημά της στο Κάιρο αναγγέλλει ότι δέχεται να πάρει μέρος στην κυβέρνηση, έστω και με πρωθυπουργό τον Παπανδρέου. Έτσι ολοκληρώνεται η πλήρης αναστροφή των αρχικών αποφάσεων και η υποταγή στη διεθνιστική γραμμή που μας έφερε ο Ποπώφ και επισημοποιήθηκε από τον πρεσβευτή του Καΐρου, στην οποία μας οδηγούσε η πολιτική μιας τέτοιας εθνικής ενότητας. Συνάμα θα πουν στη συνέχεια με ανακοίνωσή τους ότι υπέκυψαν σε εξαναγκασμό. Και βέβαια υπέκυπταν σε εξαναγκασμό. Αλλά και των δύο, Τσώρτσιλ και Στάλιν, και όχι μόνο του πρώτου, όπως υπονοούσαν.

Μετά τον πολιτικό εξαναγκασμό, δεν απέμενε τώρα παρά και ο στρατιωτικός εξαναγκασμός.

- Αρχές Σεπτέμβρη 1944. Η σοβιετική στρατιά του Τολμπούχιν, συνεχίζοντας την προέλασή της προς Νότο, φθάνει στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, αλλά σταματά και στρέφεται προς τη νότια Γιουγκοσλαβία. Νέο δείγμα της συμφωνίας Τσώρτσιλ - Στάλιν, κατανοητό και στον πιο ανίδεο.

- 26 Σεπτέμβρη 1944. Υπογράφεται στην Καζέρτα η ομώνυμη συμφωνία με την οποία αποδεχόμαστε ως αρχιστράτηγο και διοικητή όλων των ανταρτικών δυνάμεων στην Ελλάδα -και του ΕΛΑΣ βέβαια- τον Άγγλο στρατηγό Σκόμπι, ενώ μέχρι τώρα ο ΕΛΑΣ ήταν ανεξάρτητος στρατός, υπαγόμενος στο Συμμαχικό Στρατηγείο Μ. Ανατολής. Υποχρεούμαστε, πλέον, να εκτελούμε μόνο τις διαταγές του νέου αρχιστρατήγου μας, ακόμη και τη διαταγή της αποστράτευσης και της παράδοσης των όπλων μας!

Είναι η συμφωνία που ολοκληρώνει τα σχέδια των Τσώρτσιλ - Στάλιν και με την οποία η ηγεσία μας έβαλε για καλά το κεφάλι μας στον τορβά των επιδιώξεών τους.

- 10 Οκτωβρίου 1944. Συνάντηση στη Μόσχα του Τσώρτσιλ και του Στάλιν, όπου ο τελευταίος αποδέχεται -άτυπα- τα προτεινόμενα από τον πρώτο γνωστά ποσοστά επιρροής των χωρών τους στις χώρες εκείνες, στις οποίες διαγράφεται ότι θα μπει ο σοβιετικός στρατός με τη νικηφόρα προέλασή του. Στην Ελλάδα 90% η Βρετανία και 10% η ΕΣΣΔ.

Επικυρώνουν, δηλαδή, τετ α τετ, τα διαμειφθέντα μεταξύ Ήντεν και Ρώσου πρεσβευτή στο Λονδίνο στις 18 Μαΐου 1944.

Από πλευράς ΕΣΣΔ και ΚΚΣΕ και των απομεινάντων οπαδών τους αμφισβητήθηκε και αμφισβητείται ακόμη αυτή η συμφωνία. Είναι γεγονός ότι δεν διατυπώθηκε σε επίσημα πρακτικά, άλλα σε ένα απλό σημείωμα του Τσώρτσιλ, το οποίο τσεκάρισε ο Στάλιν και του το έδωσε πίσω. Αναφέρεται στα απομνημονεύματα του Τσώρτσιλ. Όμως η συμφωνία αυτή προκύπτει και από άλλες πηγές, ανύποπτων χρόνων, προηγούμενες (ανωτέρω τηλεγραφήματα Ήντεν) ή μεταγενέστερες, αμέσως ή εμμέσως. Όπως και από τα απομνημονεύματα του Κόρντελ Χαλ, υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, του Στετίνιους κ.ά.

Αλλά και από άλλο τηλεγράφημα του Τσώρτσιλ στον Ήντεν, της 7 Νοεμβρίου 1944, με το οποίο καθόριζε το πλαίσιο της βρετανικής πολιτικής σχετικά με την Ελλάδα, όπου του έλεγε: «Κατά τη γνώμη μου, αφού έχουμε πληρώσει στη Ρωσία το τίμημα για να επιτύχουμε ελευθερία δράσεως στην Ελλάδα, δεν πρέπει να διστάσουμε να χρησιμοποιήσουμε βρετανικές δυνάμεις για να υποστηρίξουμε τη βασιλική ελληνική κυβέρνηση υπό τον Παπανδρέου...».

- 12 Οκτωβρίου 1944. Απελευθέρωση της Ελλάδας. Αρχίζουν σε λίγο οι παλινωδίες της ηγεσίας του ΚΚΕ, η οποία από τη μία μεριά προσπαθεί να πείσει τον λαό ότι συνεχίζει να υποστηρίζει το πρόγραμμα του ΕΑΜ (ομαλές δημοκρατικές εξελίξεις με την εγγύηση του ΕΛΑΣ) και από την άλλη αγωνίζεται να μη φανεί ότι ακολουθεί τις επιταγές του Στάλιν για προάσπιση της συμφωνίας του με τον Τσώρτσιλ, διά του διεθνιστικού της καθήκοντος, που τη φέρνουν πολλές φορές σε σύγκρουση και με τους εταίρους της στο ΕΑΜ.

5 Νοεμβρίου 1944. Διαλύονται ΠΕΕΑ και Εθνικό Συμβούλιο.

- 3 Δεκεμβρίου 1944. Ξεκινά ο Δεκέμβρης ως κατάληξη των παλινωδιών της ηγεσίας μας, με τη σκέψη... να ρίξουμε και καμιά ντουφεκιά (μάχη της Αθήνας, όχι από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, αλλά από την Κ.Ε. του, που ανασυστάθηκε με αρχιστράτηγο... τον Γ. Σιάντο, διεξαγωγή της από τον ελαφρά οπλισμένο εφεδρικό ΕΛΑΣ της Αθήνας, καθυστερημένη εμπλοκή στις μάχες μερικών μόνο αντάρτικων τμημάτων).

Αλλά και με μια άλλη σκέψη στο πίσω μέρος του μυαλού της μήπως και τα καταφέρουμε μόνοι μας, έστω και μ’ αυτόν τον τρόπο, ή μήπως και ο Στάλιν, ύστερα από την εμπλοκή αυτή στην εξέλιξη των πραγμάτων, αναθεωρήσει τη στάση του. Ο οποίος, όμως, όχι μόνο συνεχίζει τη σιωπή του, αλλά μέσα στις μάχες, στις 28 Δεκεμβρίου 1944, ανακοινώνει ότι διορίζει πρεσβευτή της ΕΣΣΔ στην ελληνική κυβέρνηση! Ήταν πια φανερή η αναπόδραστη κατάληξη της οδυνηρής ήττας του ΕΛΑΣ και συνακόλουθα της αριστεράς.

- 12 Φεβρουαρίου 1945. Υπογράφεται η κατάπτυστη Συμφωνία της Βάρκιζας, με την οποία, πλην των άλλων, αφοπλίζεται ο ΕΛΑΣ. Επιδιώκεται, πλέον, από την αδιάλλακτη και δωσίλογη δεξιά, που η πολιτική αυτή των Μεγάλων και η τακτική του ΚΚΕ έφεραν στην εξουσία, να περιοριστεί το ποσοστό της αριστεράς στο 10% στην Ελλάδα, ακόμη και με τη φυσική εξόντωση των ΕΑΜικών αγωνιστών, που τελικά, και ύστερα από έναν τρομερό εμφύλιο πόλεμο (που δεν θα ήταν αναγκαίος αν παίρναμε μέρος στις εκλογές του 1946), το επιτυγχάνουν με τις εκλογές της βίας και της νοθείας του 1961 (το περιόρισαν μάλιστα στο 9%).

Του Μάνου Ιωαννίδη
πηγή: Αυγή

* Ο Μάνος Ιωαννίδης είναι συνταξιούχος δικηγόρος. Υπήρξε κατά την Κατοχή καπετάνιος του λόχου ΕΛΑΣ Βύρωνα Αθηνών, φοίτησε στη Σχολή Αξιωματικών του Γ.Σ. ΕΛΑΣ στο Βουνό, ονομάστηκε ανθυπολοχαγός και στη συνέχεια τοποθετήθηκε επιτελής του Προτύπου Τάγματος της Α' Ταξιαρχίας Αθηνών που έδρευε στην Καισαριανή. Eίναι συγγραφέας του βιβλίου «Φάκελος Νο 9745/Β - Στα χρόνια του Μεγάλου Αγώνα» (εκδ. Μέδουσα 2005)