Τα πυρηνικά δυστυχήματα στο Θρι Μάιλ Άιλαντ των ΗΠΑ, τον Μάρτιο του 1979, στο Τσερνόμπιλ της Ουκρανίας, τον Απρίλιο του 1986 και στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας, αποτελούν πλέον τις τρεις μεγαλύτερες καταστροφές της πυρηνικής εποχής. Υπό ποιες συνθήκες και με ποιες συνέπειες;

Οι συνθήκες

- Στο πυρηνικό εργοστάσιο του Θρι Μάιλ Άιλαντ, στην Πενσιλβάνια, το δυστύχημα σημειώθηκε στις 28 Μαρτίου στον αντιδραστήρα Νο 2 από μια απλή βλάβη στην τροφοδοσία ατμογεννητριών με νερό.

Τα αυτόματα συστήματα ασφαλείας σταματούν την πυρηνική αντίδραση και ενεργοποιούν τις αντλίες ασφαλείας, οι οποίες όμως δε λειτουργούν, καθώς είχε μείνει ανοιχτή κατά λάθος μια βάνα.

Μια σειρά ανθρωπίνων και τεχνικών σφαλμάτων οδηγεί ωστόσο στη μερική τήξη του καυσίμου του αντιδραστήρα, ο οποίος υπερθερμάνθηκε, καθώς έμεινε επί τέσσερις ώρες χωρίς νερό, πριν αποκατασταθεί το κύκλωμα της ψύξης.

Περίπου δέκα ώρες μετά την εκδήλωση του δυστυχήματος, περίπου 300 kg υδρογόνου από το καύσιμο το οποίο είχε υποστεί τήξη, εξερράγησαν στο κτίριο του αντιδραστήρα, χωρίς να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές.

Χρειάστηκε να περάσουν έξι χρόνια για να υπολογιστούν η έκταση των ζημιών και ο κίνδυνος από αυτές: το 45% των καυσίμων υπέστη τήξη και στη συνέχεια αναμίχθηκε με άλλα στοιχεία της δομής του αντιδραστήρα σχηματίζοντας ένα μάγμα το οποίο αποκαλείται «corium».

Ενα μέρος του μάγματος αυτού, περίπου 20 τόννοι, χύθηκε στον πυθμένα της δεξαμενής χωρίς ευτυχώς να τη διαπεράσει.

Το περίβλημα του αντιδραστήρα άντεξε και δεν προκλήθηκε έκλυση ραδιενεργών υλικών απευθείας στο περιβάλλον.

- Στο Τσερνόμπιλ της Ουκρανίας, ο αντιδραστήρας Νο 4, ο οποίος λειτουργούσε από το 1983, εξερράγη στις 26 Απριλίου του 1986. Η πρώτη αιτία ήταν ο ίδιος ο αντιδραστήρας: οι σοβιετικές αρχές δεν είχαν δώσει ιδιαίτερη προσοχή στα προβλήματα ασφαλείας κατά το σχεδιασμό και την κατασκευή του συγκεκριμένου αντιδραστήρα, τύπου RBMK.

Η δεύτερη αιτία ήταν ο ανεπαρκής έλεγχος κατά τη δοκιμή ενός νέου συστήματος ψύξης του πυρήνα. Κατά τη δοκιμή αυτή, οι τεχνικοί δεν τήρησαν τους κανονισμούς ασφαλείας και απενεργοποίησαν ορισμένα συστήματα διακοπής της λειτουργίας και ψύξης του αντιδραστήρα.

Τέλος, το προσωπικό δε γνώριζε τον τρόπο για να σταματήσει έγκαιρα την καταστροφική αυτή διαδικασία. Μάλιστα την επιτάχυνε με λάθος χειρισμούς. Μια μοιραία κλιμάκωση, που μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα οδήγησε στην κορύφωση της ισχύος, η οποία ξεπέρασε το 100πλάσιο της φυσιολογικής ισχύος του αντιδραστήρα.

Οι ράβδοι του αντιδραστήρα διαρρηγνύονται, το ουράνιο που περιέχουν εκρήγνυται λόγω της υψηλής θερμοκρασίας. Μια έκρηξη που ανατίναξε την οροφή του αντιδραστήρα βάρους 2.000 τόννων.

Αντίθετα με αυτό που συνέβη στο Three Mile Island και τη Φουκουσίμα, ο πυρήνας του αντιδραστήρα στο Τσερνόμπιλ είναι απολύτως εκτεθειμένος στην ατμόσφαιρα.

- Στη Φουκουσίμα, ένας σεισμός μεγέθους 9 βαθμών, ο μεγαλύτερος που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ιαπωνία, και το τσουνάμι που προκάλεσε, οδήγησαν στο δυστύχημα, την Παρασκευή, 11 Μαρτίου. Λόγω του σεισμού διακόπηκε η εξωτερική ηλεκτροδότηση του σταθμού και των έξι αντιδραστήρων του, οι τρεις από τους οποίους δε λειτουργούσαν, καθώς γίνονταν εργασίες συντήρησης, αχρηστεύοντας το κύριο σύστημα ψύξης.

Το σύστημα ασφαλείας ενεργοποιείται, αλλά πολύ γρήγορα τα τεράστια κύματα του τσουνάμι τού προκαλούν βλάβη και η λειτουγία του διακόπτεται.

Οι αντιδραστήρες, 1,2 και 3 παρά το γεγονός ότι διεκόπη αυτομάτως η λειτουργία τους εξαιτίας του σεισμού, συνεχίζουν να θερμαίνονται, με αποτέλεσμα τη μερική τήξη τους. Σημειώνονται μικρές εκρήξεις που προκαλεί η συγκέντρωση υδρογόνου, όπως στο Θρι Μάιλ Άιλαντ, μια από τις οποίες θα μπορούσε να προκαλέσει ζημιά στο περίβλημα του αντιδραστήρα Νο 2.

Παράλληλα, φωτιά εκδηλώνεται στον αντιδραστήρα Νο 4 μετά την ανάφλεξη δεξαμενής χρησιμοποιημένων καυσίμων, με τον κίνδυνο έκλυσης ραδιενέργειας απευθείας στην ατμόσφαιρα.

Εκπομπές ραδιενεργών υλικών στο περιβάλλον

- Στο Θρι Μάιλ Άιλαντ, το κέλυφος του πυρήνα του αντιδραστήρα άντεξε και μόνο μία μόλυνση του βοηθητικού κτιρίου του πυρηνικού σταθμού ευθυνόταν για τη χαμηλή έκλυση ραδιενεργών υλικών στο περιβάλλον.

- Στο Τσερνόμπιλ, η σημαντικότερη έκλυση σημειώθηκε τη στιγμή την έκρηξης του αντιδραστήρα, η οποία εκτόξευσε ραδιενεργά υλικά μέχρι το ύψος των 1.200 μέτρων. Η διαρροή συνεχίσθηκε μέχρι τις 5 Μαΐου, εξαιτίας της πυρκαγιάς που ακολούθησε και στη συνέχεια, εξαιτίας της ενέργειας που απελευθερωνόταν συνεχώς από την κατεστραμμένη καρδιά του αντιδραστήρα.

Συνολικά, περί τα 12 δισεκατομμύρια μπεκερέλ που διέφυγαν σε διάστημα δέκα ημερών στο περιβάλλον, δηλαδή 30.000 φορές περισσότερο από το σύνολο των ραδιενεργών εκπομπών στην ατμόσφαιρα του συνόλου των πυρηνικών εγκαταστάσεων στον κόσμο και διάστημα ενός έτους.

Υπολείμματα ουρανίου και τεμάχια του αντιδραστήρα εκτοξεύθηκαν στην περιοχή του πυρηνικού σταθμού, ενώ η ραδιενεργός σκόνη, τα νέφη και τα αέρια διέφυγαν σε μεγάλο ύψος για να σχηματίσουν ένα ραδιενεργό «κοκτέιλ».

Ανάμεσα στις 26 Απριλίου και στα μέσα Μαΐου 1986, αυτό το «κοκτέιλ» συγκεντρώνει ραδιενεργά στοιχεία (ιώδιο, καίσιο κλπ) επάνω από τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης.

- Για τη Φουκουσίμα δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία, αλλά επίπεδα ανάμεσα στα 30 και τα 400 μιλισίβερτ (mSv) καταγράφηκαν γύρω από τους αντιδραστήρες. Με την έκθεση του ανθρωπίνου σώματος σε μία δόση 100 μιλισίβερτ και άνω, οι ιατρικές μελέτες δείχνουν αύξηση του αριθμού των καρκίνων.

Το γαλλικό Ινστιτούτο Ραδιοπροστασίας και Πυρηνικής Ασφάλειας (IRSN) ανησυχεί για μία «συνεχή» έκλυση ραδιενεργών υλικών δεδομένων των ζημιών στο κέλυφος του πυρήνα του αντιδραστήρα Νο. 2 του σταθμού της Φουκουσίμα.

Επιπτώσεις στην υγεία

- Σύμφωνα με τις αμερικανικές αρχές, το δυστύχημα του Θρι Μάιλ Αϊλαντ, που δεν προκάλεσε απευθείας θανάτους, εξέθεσε δύο εκατομμύρια ανθρώπους στην περιοχή σε μία δόση χαμηλής ακτινοβολίας, της τάξεως του 0,01 μιλισίβερτ κατά μέσον όρο. Η μέγιστη δόση ανά άτομο στα όρια της πληγείσας περιοχής ήταν μικρότερη του 1 μιλισίβερτ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Αμερικανικής Αρχής Πυρηνικής Ασφαλείας.

Συγκριτικά, μία εξέταση με αξονική τομογραφία μπορεί να φθάσει τα 10 μιλισίβερτ.

- Στο Τσερνόμπιλ, μεταξύ των 600 εργαζομένων που επενέβησαν την πρώτη ημέρα, και οι οποίοι δέχονται υψηλές δόσεις, δύο πέθαναν αμέσως από εγκαύματα και 28 άλλοι πέθαναν τις επόμενες εβδομάδες. Από το 1987 μέχρι το 2004, 17 ακόμη μέλη των συνεργείων πέθαναν.

Περί τα 600.000 άτομα, στρατιωτικοί και πολίτες, εργάσθηκαν στην περιοχή τα επόμενα χρόνια, αλλά χωρίς συγκεκριμένα στοιχεία, είναι δύσκολο να εκτιμηθούν οι συνέπειες στην υγεία τους. Το ίδιο ισχύει για τα πέντε έως έξι εκατομμύρια ανθρώπους που ζούσαν στην περισσότερο πληγείσα από την ραδιενέργεια περιοχή.

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, το δυστύχημα προκάλεσε το θάνατο 4.000 ανθρώπων. Αλλά ο απολογισμός ανέρχεται σε πολλές δεκάδες, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις διαφόρων υπηρεσιών ου ΟΗΕ.

- Στη Φουκουσίμα, ένας τεχνικός έχασε τη ζωή του και ένδεκα ακόμη τραυματίσθηκαν μετά την έκρηξη που σημειώθηκε το Σάββατο. Το επίπεδο ραδιενέργειας που καταγράφηκε στην περιοχή γύρω από τον πυρηνικό σταθμό, η οποία έχει εκκενωθεί σε ακτίνα 20 χιλιομέτρων, παρουσιάζει σοβαρούς κινδύνους για την υγεία.

(Πηγές: Ινστιτούτο Ραδιοπροστασίας και Πυρηνικής Ασφάλειας της Γαλλίας (IRSN) και Επιτροπή Πυρηνικής Εποπτείας των ΗΠΑ)

www.kathimerini.gr με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ