Η παγκόσμια οικονομική κρίση οδήγησε στην έκρηξη του παγκόσμιου δημόσιου χρέους. Τα μεγέθη είναι απολύτως αποκαλυπτικά. Πριν από την κρίση, κατά τη δεκαετία 1997-2007, η παγκόσμια οικονομία επεκτάθηκε μέσω της έκρηξης του ιδιωτικού δανεισμού. Το δημόσιο χρέος έμεινε τότε σταθερό, γύρω στο 60% του παγκόσμιου ΑΕΠ, δηλαδή το 2007 ήταν 28 τρισ. Ο ιδιωτικός δανεισμός, ο δανεισμός δηλαδή των καταναλωτών, των επιχειρήσεων και του χρηματοπιστωτικού τομέα επεκτάθηκε πέρα από κάθε μέτρο. Από 70 τρισ., έφθασε στα 120 τρισ. Τη χρονιά της κρίσης ο συνολικός δανεισμός παγκοσμίως ήταν 300% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Μια δεκαετία πριν, το 1995, ήταν στο 200%.

Αυτά τα δεδομένα δημιούργησαν αρχικά την εντύπωση ότι το πρόβλημα της κρίσης είναι το παγκόσμιο ιδιωτικό χρέος και ότι η αποκλιμάκωσή του, για την ακρίβεια η κατάρρευσή του, θα συμπαρέσυρε το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα και θα προκαλούσε μια νέα μεγάλη ύφεση, αντίστοιχη του 1929, μια εντύπωση κατά βάση σωστή.

Η καπιταλιστική αντίδραση στην παγκόσμια κρίση οδήγησε σε ευρείας κλίμακας κρατικές παρεμβάσεις. Οι κυβερνήσεις έκαναν τρία, κυρίως, πράγματα. Πρώτον, διέσωσαν τις τράπεζες απορροφώντας το μεγαλύτερο μέρος των “τοξικών” δανείων. Δεύτερον, προσέφεραν δανεισμό και ειδικές ρυθμίσεις σε κλονιζόμενες μεγάλες βιομηχανίες. Τρίτον, έριξαν χρήμα στην οικονομία μέσω δημοσίων επενδύσεων και στήριξης της απασχόλησης. Αυτά έγιναν σε μεγάλη κλίμακα στις ΗΠΑ (και στην Κίνα και την Ιαπωνία) και έγιναν σε εθνικό επίπεδο από τις ευρωπαϊκές οικονομίες (Γερμανία, Γαλλία, κ.λπ.).

Αυτό οδήγησε στην έκρηξη του παγκόσμιου δημόσιου χρέους, που από 28 τρισ., σε δύο χρόνια έφτασε τα 41 τρισ., και σύντομα αναμένεται να φθάσει τα 45. Με μια λέξη, το δημόσιο χρέος απορρόφησε τις “φούσκες” των καταναλωτικών, επενδυτικών και τραπεζικών δανείων. Αυτές αρχικά είχαν αποτιμηθεί περίπου σε 5 τρισ., εντούτοις η δημόσια παρέμβαση ήταν πολλαπλάσια.

Με τη δημόσια παρέμβαση η παγκόσμια ύφεση υπήρξε τελικά ηπιότερη, το παγκόσμιο ΑΕΠ μειώθηκε για δύο χρόνια περίπου κατά μόλις 5% και η παγκόσμια οικονομία ανέκαμψε το 2010 και αναμένεται να έχει θετικό πρόσημο το 2011. Το ιδιωτικό χρέος αποκλιμακώθηκε μέσα στην κρίση και θα συνεχίσει να αποκλιμακώνεται και τα επόμενα χρόνια καθώς επιχειρήσεις, τράπεζες και καταναλωτές μειώνουν τα δάνειά τους με αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς. Ένα μεγάλο μέρος των περίπλοκων χρηματοπιστωτικών αγορών κατέρρευσε, ενώ η αξία των τίτλων (μετοχών, δανείων κάθε μορφής) ισορρόπησε σε ένα σημείο απωλειών κατά περίπου ένα τρίτο. Το πρόβλημα του παγκόσμιου ιδιωτικού χρέους δεν εξέλιπε, αλλά μεταφέρθηκε πλέον στο δημόσιο χρέος.

Η έκρηξη του δημόσιου χρέους έθεσε επιτακτικά ένα μείζον θέμα: Πώς να χρηματοδοτηθεί η εκρηκτική άνοδος της ζήτησης δανεισμού από τα κράτη. Οι τρόποι είναι δύο. Έκδοση νέου χρήματος και δανεισμός από τις ιδιωτικές διεθνείς αγορές. Το πρώτο, το έκαναν κατά κόρον μόνο οι ΗΠΑ. Το δεύτερο, το έκαναν όλοι. Μόνο που οι διεθνείς χρηματαγορές είχαν είδη συρρικνωθεί κατά 30-35%, έτσι η δυνατότητα προσφοράς χρήματος αναπροσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα.

Θεωρητικά, η έκρηξη της ζήτησης δανείων από ένα σύστημα με μειωμένες δυνατότητες προσφοράς θα έπρεπε να οδηγήσει σε μεγάλη απότομη άνοδο των επιτοκίων. Καθώς αυτό θα ήταν καταστροφικό και μη αποδεκτό από τον “υπέρτατο ρυθμιστή της κρίσης”, την κυβέρνηση των ΗΠΑ, οι περίφημες αγορές καλούνται να χρηματοδοτούν το δημόσιο χρέος χωρίς άνοδο των επιτοκίων. Οι βασικές οικονομίες, οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία κ.λπ., συνέχισαν να έχουν προνομιακή πρόσβαση στο νέο σύστημα “διοικητικών” ρυθμίσεων του δημόσιου δανεισμού. Οι υπόλοιπες άρχισαν να δοκιμάζονται. Ειδικά οι πιο “αδύναμες”. Εφόσον η κρίση έχει μεταφερθεί σε μια νέα παγκόσμια “φούσκα”, δηλαδή το παγκόσμιο δημόσιο χρέος, κάθε διατάραξή της είναι ανεπιθύμητη, μαζί και η χρεωκοπία αδύναμων χωρών.

Ας ανακεφαλαιώσουμε. Η καπιταλιστική διαχείριση της κρίσης επικεντρώθηκε στην επιστροφή του κράτους και στην υπεροχή της πολιτικής έναντι της οικονομίας. Τελικά, γύρω από το δημόσιο χρέος, θα κλιμακωθούν όλες οι συγκρούσεις, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές στα επόμενα χρόνια.


Γιωργος Σταθάκης
καθηγητης Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης

πηγή: "Αυγή"